Tên di sản : Đền thờ Lý Thường Kiệt
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di sản :
Di tích kiến trúc nghệ thuật
Sô quyết định : 102/2004/QĐ – BVHTT
Giới thiệu
Đền thờ Lý Thường Kiệt được xây dựng ở núi Ngưỡng Sơn. Đây chính là một khu vực danh lam kỳ thú sát bờ sông Lèn - một nhánh của sông Mã. Có thể nói xưa Ngưỡng Sơn đã rất đẹp nay còn đẹp hơn. Đền thờ Lý Thường Kiệt để thắp hương tưởng nhớ người anh hùng, mọi người trèo lên cao chỗ nền móng chùa Linh Xứng để ngắm nhìn trời đất, núi sông, làng mạc, cây cỏ ở xung quanh. Nếu đứng trên đê sông Lèn nhìn thẳng vào phía trước đền Lý Thường Kiệt và núi Ngưỡng Sơn, chúng ta sẽ bắt gặp ngay một khu di tích với kiến trúc còn rất cổ kính với hệ thống cột nanh, tường rào, hậu cung, cây dại, cây bàng,…có vài trăm tuổi được tồn tại từ bao đời nay ở khu vực chân núi Ngưỡng Sơn.
Đền Lý Thường Kiệt quay mặt về phía Nam chỗ sông Lèn và lưng thì dựa vào thế núi Ngưỡng Sơn. Bên trái đền (phía Đông) từ bờ tường trở ra là khu tượng đài liệt sĩ và trường tiểu học, THCS xã Hà Ngọc. Phía Tây đền là những xòm làng trù phú được định cư từ khá lâu đời.
Xưa kia đền thờ Lý Thường Kiệt có hai dải vũ nhưng hiện nay không còn.
Nhà tiền đường gồm 5 gian 2 chái, gồm 12 cột lớn và 12 cột quân bằng gỗ lim. Có 3 cửa chính ra vào và hai cửa phụ. Tất cả các cửa đều là cửa bức bàn cũ còn lại. Đỡ các cột là các chân tảng đá, tiền đường có chiều dài 13,55m và rộng 6,85m.
Kết cấu vì kèo của nhà tiền đường theo kiểu giá chiêng, chồng rường, kẻ bẩy.
Thượng lương ghi các chữ: “Hoàng triều Gia Long thập tam niên tuế tứ giáp tuất tam nguyệt nhị thập nhị nguyệt thôi trụ thượng lương”.
Nhà tiền đường được trùng tu năm 1815, nhưng nhìn chung toàn bộ kiến trúc gỗ tuy có xuống cấp nhưng vẫn còn nguyên vẹn, các bức chạm khắc ở cốn mê, ván nong, kẻ bẩy, các con rường, xà ngang phía trên cửa thể hiện tài năng của các nghệ nhân điêu khắc gỗ đã bỏ ra bao sức lực, tâm huyết để tạo ra những tác phẩm nghệ thuật vô giá.
Nhà hậu cung – nơi đặt ngai và bài vị thờ Lý Thường Kiệt mới được tu sửa lại năm 1976, về kiến trúc không có gì đặc biệt.
Từ nhà tiền đường nhìn ra phía trước mặt, chúng ta thấy có hai lớp sân – một lớp sân ở trên cao và một lớp sân ở dưới thấp. Hai đốc tiền đường nối liền với hai cột nanh đội sen bằng một đoạn tường có tác dụng tạo cảm giác làm cho chiều rộng của ngôi đền bề thế hơn.
Ở phía sát cột nanh đầu hồi là tấm bia đá “Ngưỡng Sơn Miếu” khắc năm 1860; có kích thước cao 1,2m; rộng 0,60m, chữ còn khá rõ nét.
Cổng nghinh môn hai tầng làm theo phong cách Nguyễn cuối thềm sân trên và nối dài với bức tường sân, hai cửa nách có bậc thềm bước lên đền.
Có thể nói, quy mô của khu di tích đền thờ Lý Thường Kiệt không lớn lắm, nhưng trong một khuôn viên tường bao quanh lăng cùng với kiến trúc giác dây là khu di tích bề thế và rất thơ mộng.
Hệ thống thờ:
Hậu cung (chính Tẩm): Thờ Lý Thường Kiệt là nơi đặt ngai và bài vị Lý Thái Úy.
Gian giữa tiền đường là bàn thờ hội đồng thổ công, thổ địa.
Hai gian bên thờ hội đồng các quan.
Nhà tả vu, hữu vu, quan văn, quan võ nhưng không còn nữa.
Hiện vật còn lại ở đền:
4 bia đá, trong đó có 1 bia ghi tiểu sử công đức của Lý Thường Kiệt (do Nhữ Bá Sĩ soạn) và 3 bia ghi công đức.
Hương án, bài vị, bát hương, Lư hương và nhiều đồ thờ cổ thời Lê – thời Nguyễn.
Bức đại tự đề 3 chữ “Ngưỡng Sơn Từ”.
Tóm lại, đền thờ Lý Thường Kiệt hay còn gọi là đền Lý Thái Úy hoặc “Miếu Ngưỡng Sơn” là một di tích có từ thời Lý (1138). Trải qua 863 năm với bao biến cố thăng trầm của lịch sử và mưa nắng khắc nghiệt, di tích xưa đã trải qua nhiều lần tu sửa, cho nên diện mạo kiến trúc hiện nay chỉ còn mang đậm dấu ấn thời Lê - Nguyễn. Nhưng dẫu sao với tất cả những gì còn để lại cho đến hôm nay đây vẫn là vô giá, bởi nó đã chứng tỏ lớp người hậu thế sau Lý Thường Kiệt vẫn ngưỡng mộ ông. Cho nên đền thờ ở vùng đất ông chọn mãi mãi vẫn còn qua năm tháng thời gian để trở thành một di tích trọng điểm của cả tỉnh và cả nước.